कलेजो बिग्रिएको थाहा पाउने ५ संकेत

 

काठमाडौँ । कलेजो शरीरको छालाभन्दा दोस्रो ठूलो अंग हो । अन्य अंगहरु जस्तै कलेजो पनि शरीरको महत्त्वपूर्ण अंग हो । यसको सम्बन्ध पाचन प्रक्रियासँग हुन्छ । कलेजोले काम गर्न छोड्यो भने मानिसको निधन हुन्छ ।

स्वस्थ मानिसको कलेजोको तौल १.३ देखि १.६ किलोग्राम हुन्छ । रातो र खैरौ रङमा हुने मानव शरीरको यो अंगले शरीरमा भएको विष वा विभिन्न रसायनलाई फिल्टर गरी पित्त उत्पादन गर्छ र दिसा र पिसाबको रुपमा बाहिर फाल्छ । यसैगरी कलेजोले ३०० वटा भन्दा बढी काम गर्छ । यसले रगतमा चिनीको मात्रा पनि सन्तुलनमा राख्छ । यसको अर्को महत्त्वपूर्ण कार्य रगत निर्माण गर्नु पनि हो ।

शरीरमा यति धेरै महत्त्वपूर्ण काम गर्ने कलेजोमा समस्या आयो भने शरीरमा यस्ता ५ संकेत देखा पर्छ । सयममै त्यस्ता संकेतको आधारमा उपचार गराइहाल्नुपर्छ ।

छाला पहेँलो हुँदै जानु
कलेजोमा समस्या आयो भने शरीरका छालाहरु पहेँलो हुँदै जान्छन् । त्यसैगरी, आँखामा पनि पहेँलोपन बढ्दै जान्छ । पिसाबमा पनि पहेँलोपना बढ्दै गयो भने कलेजोको समस्या हुनसक्छ समयमै उपचार गराउनु बुद्धिमानी हुन्छ ।

रगत बान्ता हुनु
कलेजोको समस्या बढ्दै गयो भने रगत बान्ता हुन थाल्छ । बान्तामा रगतको छिर्का देखियो भने कलेजोको समस्या हुनसक्छ ।

कमजोरी
परिश्रम गर्नुपर्ने काम नै नगरी बारम्बार थकान र कमजोरी महसुस हुन्छ । त्यस्तै निन्द्रा पनि कम लाग्न थाल्छ भने कलेजोको समस्या हुनसक्छ । त्यसैले यस्ता लक्षणहरु देखिए भने तुरुन्त डाक्टरको सल्लाह लिनुपर्छ ।

हातखुट्टा सुन्निनु
कलेजो अस्वस्थ भयो भने हातगोडा सुन्निन थाल्छ । पेटभन्दा तल पनि सुन्निएको महसुस हुन्छ । यदि हातगोडा धेरै नै सुन्निन थाल्यो भने कलेजोको अवस्था खतरनाक स्थितीमा पुगेको भन्ने बुझ्नुपर्छ ।

खाना मिठो नलाग्नु
खान मन लाग्दा लाग्दै पनि कुनै पनि खानाको स्वाद थाहा हुँदैन । त्यसैगरी बारम्बार स्वाद फरक लाग्ने र मुखबाट अर्कै गन्ध आउन थाल्यो भने कलेजोको समस्या हुनसक्छ त्यसैले समयमै उपचार गराउनुपर्छ ।

Share:

Read More

एन्जेलिकाको इतिहास र यसको फाइदा

 

एन्जेलिका जडिबुटीको अर्न्तेलिका भनिने छोटो नाम हो। जडिबुटीको नाम पछाडिको इतिहास रोचक छ। भनिन्छ कि प्राचीन समयमा प्लान्टको जरा एक भिक्षुले प्लेगको उपचारको लागि पृथ्वीमा ल्याए। र त्यो दिनलाई धार्मिक छुट्टीको रूपमा घोषित गरियो, माइकल, प्रधान दूतको रूपमा। यसैले जडिबुटीले यसको नाम(अर्चेनिका निकाले।

मन्डारिनमा, बोटलाई दा गुइ भनिन्छ र यसको आफ्नै पौराणिक कथा छ। यो जापानी र चिनियाँ परम्परागत चिकित्सा मा सम्मान को स्थान हो। यो अधिकतर महिलाको लागि टॉनिक को रूप मा प्रयोग गरीन्छ। एन्जेलिकाका लगभग । ६० भन्दा बढि प्रकारका छन्। तर एन्जेलिका मात्र एक हो, जुन औषधीय उद्देश्यका लागि प्रयोग भएको छ। बोटको लगभग सबै अंश एक औषधीको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ। जरा बाक्लो, बेलनाकार र लामा हुन्छन् र केहि केसहरूमा करिब २–३ पाउण्ड तौल लिन सक्छन्। बोटको काण्ड सामान्यतया ६ फिट उचाइमा बढ्छ र बाँसुरी जस्तै भित्रबाट खाली हुन्छ। बोटको पातहरू केहि सेराइन्छन्। त्यहाँ धेरै साना फूलहरू गुच्छा वा ठूलो समूहमा बढ्दै छन्, र हरियो वा पहेंलो रंगको हुन सक्छ। निरन्तर बगिरहेको पानी रहेको ठाउँमा माटोको खेती गरिन्छ र माटो ओसिलो र चिसो हुन्छ। यद्यपि, बिरूवा पनि प्रतिकूल परिस्थितिमा धेरै कठिनाई बिना बढ्न सकिन्छ। बीउ र बोटको डाँठहरू स्वादिष्ट बनाउन र लिकुर तयारीमा प्रयोग गरिन्छ। यो तीतो मिठो गन्ध भएको फूलहरूको एक खुशबूदार बोट हो। 
यो औषधी र कस्मेटिक उद्देश्यको लागि व्यावसायिक रूपमा खेती पनि गरिन्छ। यो तीतो(मीठा जडिबुटी अनुप्रयोगहरूको विस्तृत श्रृंखलाको साथ न्यानो टोनिक हो। नियोजित रूपमा यसमा फोक्सोको लागि उत्तेजक गुणहरू छन् र पचाउन सहयोगको रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ।

एन्जेलिका एउटा विरुवा हो र यसको जरा, बीउ र फल औषधी बनाउनका लागि प्रयोग गरिन्छ । यसले ईष्र्या, पेटको ग्यास, पेट फुल्ने समस्या, भोक नलाग्ने समस्या, जोर्नी दुख्ने समस्या, महिलाहरुको रक्तस्रावमा हुने गडबडी, नाकको समस्या र श्वासप्रश्वास समस्या लगायत थुप्रै समस्याका लागि उपयोग हुने गर्छ ।
कतिपय महिलाले गर्भपतन गराउनका लागि समेत यसको प्रयोग गर्ने गरिन्छ ।
एन्जेलिका मूत्र उत्पादन बढाउनका लागि पनि प्रयोग गर्ने गरिन्छ । विशेष गरी पुरुषले आफ्नो सेक्स स्टेमिना बढाउन र सेक्स सम्बन्धि समस्या भएकाले एन्जेलिकाको प्रयोग गर्ने गरिन्छ । 

एन्जेलिका शरीरलाई डिटोक्सिफाइ गर्दछ र ज्वरो, चिसो, फोक्सो संक्रमण र गठिया जस्ता रोगहरू टाढा राख्न मद्दत गर्दछ।एंजेलिका प्रकृतिको ती खजानाहरु मध्ये एक हो जुन तपाईको शरीरलाई स्वस्थ रहनको लागि पौष्टिक पोष्टहरु प्रदान गर्न सक्छ।

पाचन सहयोग गर्दछ: एन्जेलिकाले पाचन रसलाई गोप्य राख्छ, जुन पाचन प्रवर्धन गर्न र खाना अवशोषणमा मद्दत पुर्‍याउन उपयोगी छ। यसले पेटबाट उन्मुक्त पार्छ किनकि यसले शरीरबाट प्रभावकारी रूपमा ग्यास निकाल्दछ।

कपाललाई स्वस्थ बनाउँदछ: एन्जेलिका रूट चिनियाँहरूले सदियौंदेखि कपाल झर्ने उपचारको लागि प्रयोग गर्दै आएको छ। भिटामिन ई द्वारा समृद्ध, यसले शरीर र खोपडीमा अक्सिजनको संचारलाई उत्तेजित गर्न मद्दत गर्दछ। यसले मेटाबोलिज्मलाई बढावा दिन र शरीरमा पोषक आपूर्ति आपूर्ति गर्दछ, जुन कपालको विकासको लागि आवश्यक छ। यसले रगतलाई अक्सिडाइज गर्न मद्दत गर्दछ, जसले अन्ततः कपाल कोषहरूको ऑक्सीकरणमा सहयोग गर्दछ। यसले क्षतिग्रस्त कपाल कोषहरूको पुन: निर्माणलाई बढावा दिन्छ।  

Share:

Read More

सिस्नु खाँदा फाइदै फाइदा

 

पुस । २४, काठमाडौं, जब रोग लाग्छ तब मात्र सिस्नुको महत्व थाहा पाइन्छ ।  सिस्नोमा क्याल्सियम, प्रोटिन, भिटामिन सी, फ्याट, कार्बोहाइड्रेट, फाइवर, फस्फोरस र आइरनजस्ता तत्त्व पाइन्छन् । यही तथ्य बुझेर होला पछिल्लो समय सिस्नोले धनीहरूको भान्सामा समेत पर्न थालेको छ । साना रेष्टुराँदेखि पाँचतारे होटलसम्म यसका परिकार अहिले बन्ने गर्छन् ।

सामान्यतयाः सिस्नोलाई पखालेर उम्लेको पानीमा राखेर पकाइन्छ । जसले गर्दा यसमा भएको रौँ जस्तो झुस जान्छ । यसमा नुन, खुर्सानी र मकैको च्याख्ला राखेर पकाइन्छ । अहिले सुपर मार्केटमा समेत सिस्नोको पाउडर पाइन्छ । यसलाई सुप या तरकारीको रुपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । यही भएरपनि आजकल रोगीहरु र रोग नलागोस भन्नेहरुको बजारमा सिस्नो किन्न र बनेको परिकार खान तँछाड मछाड नै हुन्छ ।

आजकल देश वा विदेशमा बटरमा प्याज, लसुन, गाँजर, फुराएर ‘भेज स्टक’ र आलु राखेर सिस्नु पकाइन्छ । नुन मरिच र क्रीम हालेर सुपको रूपमा प्रयोग गर्ने चलन छ । सिस्नुलाई झोल बनाएर भातसँग खाँदा अनेक रोगहरुले आक्रमण गर्न नसक्ने विज्ञको दावी छ ।

सिस्नो अचुक औषधि

• शरीरमा भएका विभिन्न एलर्जीको समस्या समाधानमा पनि ले फाइदा पुर्याउँछ ।
• शरीर दुख्ने समस्यामा पनि सिस्नो सेवनले फाइदा पुर्याउँछ, दीर्घ जीवनको लागि उपयोगी हुन्छ ।
• सिस्नो गर्भवती तथा सुत्केरी महिलालाई खुवाउनु अत्यन्तै फाइदाजनक छ ।
• सिस्नोले मुटुसम्बन्धी समस्या निको पार्न सहयोग गर्छ ।
• सिस्नो सेवनले उच्च रक्तचापलाई नियन्त्रण गर्नमा सघाउ पुर्याउँछ ।
• यो मधुमेह रोगीका लागि पनि निकै उपयोगी हुन्छ ।
• प्रोस्टेड, ग्ल्याण्ड र बाथको समस्या भएका मानिसलाई उपयोगी ।
• शरीरमा रगतका नयाँ सेल बनाउनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।
• पिसाबको संक्रमण हुनेहरूले पनि नियमित सिस्नो सेवन गर्दा फाइदा पुग्छ ।

Share:

Read More

नयाँ रुपको कोरोनाभाइरसको संक्रामक अमेरिकामा पनि देखियो

 

अमेरिकाको कोलोराडो र क्यालिफोर्नियामा बेलायतमा देखिएको अत्यन्तै संक्रामक किसिमको नयाँ रुपको कोरोनाभाइरसको संक्रमण देखापरेको छ । अमेरिकाका वैज्ञानिकहरुलाई यो घटनाले  चिन्तित तुल्याएको छ ।

यतिखेर संसारभरिमै कोरोनाभाइरसको सबैभन्दा ठूलो कहर अमेरिकाले भोगिरहेको छ । यो स्थितिमा साविकको कोरोनाभाइरसभन्दा ७० प्रतिशतसम्म बढी संक्रामक भाइरसको रुप देखापरेपछि अमेरिकामा महामारीले झनै खराब रुप लिन सक्ने चिन्ता पैदा भएको छ ।

अहिलेसम्म वैज्ञानिकहरुलाई उक्त भाइरस कति व्यापक रुपमा फैलिइसकेको छ भन्नेबारे खासै जानकारी हासिल गरिसकेका छैनन् । तर त्यस प्रश्नको जवाफले अस्पतालको उपचार, समुदायको लकडाउन, स्कुलहरु बन्द गर्ने लगायत थुप्रै कुराहरुलाई प्रभावित गर्ने निश्चित छ ।

यो संक्रामक प्रकृतिको भाइरसको संक्रमण देखापरेपछि अमेरिकामा अझ व्यापक मात्रामा र छिटो कोरोनाविरुद्धको खोप आम रुपमा दिइसक्नुपर्ने कुरामा वैज्ञानिकहरुले जोड दिएका छन् ।

गत बुधबार मात्रै ट्रम्प प्रशासनले खोप अभियान केही सुस्त भएको कुरा स्वीकारेको थियो । गत सोमबारसम्ममा अमेरिकामा २१ लाख मानिसहरुले मात्रै खोपको पहिलो मात्रा लिएका छन्, जबकि अमेरिकी सरकारको लक्ष्य २ करोड मानिसलाई खोप दिइसक्ने थियो ।

बेलायतमा देखापरेको बी.१.१.७ नाम दिइएको यो खोपको घातकता पहिलेको कोरोनाभाइरसको तुलनामा बढी नरहेको विश्व स्वास्थ्य संगठनले बताइसकेको छ । तर अमेरिकामा चाहिँ यो कोरोनाभाइरसका अरु रुपभन्दा बढी घातक रहेको तथा यसले विरामीलाई बढाइदिएको जनाइएको छ । यो स्थितिमा मास्कको प्रयोग, भौतिक दूरीको पालना, हात धुने कुरालाई जोड दिँदै भाइरसको संक्रमण फैलिन नदिने अहिलेको लागि सबैभन्दा प्रभावकारी उपाय पनि त्यही नै रहेको बताइएको छ ।

त्यसो त यो भाइरसको संक्रमण देखापरेको एक ३० वर्षका मानिस अमेरिका बाहिर यात्रा नगरेको र उनलाई समुदायकै कुनै व्यक्तिबाट सरेको हुन सक्ने आशंका गरिएको छ । यो कुराले अमेरिकामा उक्त भाइरसको संक्रमण भित्र भित्रै पहिलेदेखि नै फैलिइरहेको त थिएन भन्ने प्रश्न पनि उठेको छ ।

Share:

Read More

क्यान्सरलाई जितेर पुनर्जन्म पाएको यामकुमार ढकाल

 बेलकोटगढी– ७, नुवाकोटका ५० वर्षीय यामकुमार ढकाललाई तीन वर्षअघि घाँटीको क्यान्सर भयो । त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा परीक्षण गर्दा घाँटीमा क्यान्सर लागेको थाहा भएपछि सो अस्पतालले उनको उपचार गर्न नसक्ने जनायो अरु कुनै अस्पताल जान ‘रेफर’ ग¥यो ।
अब त मर्ने नै भइयो’ भन्ने त्रासका कारण उपचार गराउन उनी अरु कुनै अस्पताल गएनन् । क्यान्सरले ‘तेस्रो स्टेप’ पार गरिसकेको थियो,। त्यसैले मरिहालिन्छ, किन खर्च गर्नू’ भनेर उनी अस्पताल नै गएनन् । बरु टिचिङको रिपोर्ट बोकेर राजधानीको बसुन्धरास्थित डेरामा गएर मुत्युलाई कुरिरहे ।
डेरामा नै मृत्युलाई कुरिरहेको बेला  छिमेकी दिदीले होलिस्टिक हेल्थका औषधिजन्य जडिबुटी उत्पादनहरूका बारेमा जानकारी गराएर सो बहुमूल्य होलिस्टिक जडिबुटी सेवन गर्न सुझाव दिइन् ।  तिनै दिदीको पछि लागेर छोरी र भाइसँग यामकुमार ‘होलिस्टिक हेल्थद्वारा उत्पादन गरिएका बहुमूल्य जडिबुटी पाइने ठाउँमा पुगे । उनलाई समेत ‘मरिए पनि केही समय चाहिँ यही होलिस्टिक हेल्थका जडिबुटी खाएर नै मरौं’ भन्ने लागेको थियो; जडिबुटीप्रति पनि उति धेरै भरोसा र विश्वासचाहिँ थिएन । होलिस्टिक हेल्थको जडिबुटी खाँदै रोग के निको होला र भन्ने त
लागेकै थियो ।
होलिस्टिक हेल्थको जडिबुटी पाईन ठाउँमा पुगे“ र परामर्श लिए“ । होलिस्टिक हेल्थका जडीबुटी तथा वनस्पति खान सुझाइयो । झोलाभरि ‘कर्डिसेप’, ‘जिन्सेङ’, ‘नोनी’, ‘बार्ली’ र ‘रेइसी’ बोकेर कोठामा फर्के । त्यसपछि ती सामग्री निरन्तर खाए“ ।
क्यान्सरले गाल्दै लगेको थियो । शरीरका विभिन्न अङ्ग दुख्ने, पोल्ने, घोच्ने, पीडा हुने, भुँडी सुन्निनेजस्ता समस्या थिए । झुसिलो डकार आउँथ्यो, बेजोडले टाउको दुख्थ्यो । खाना त जबर्जस्ती नै भए पनि खान्थेँ तर पच्न गाह्रो हुन्थ्यो । कब्जियत भएर दिसा गर्नै मुस्किल पथ्र्यो ।
‘होलिस्टिक हेल्थ’ का जडीबुटीजन्य यी सामग्री खान थालेको साता बित्दा नबित्दै निदाउन सकिने भयो । अनुहारमा पनि चमक थपिएको अनुभूति हुन थाल्यो । ती सामग्री खान थालेको तीन महिनापछि उल्टी हुन खोज्यो, शरीरमा निकै नै असहजता महसुस भयो । त्यसपछि ‘होलिस्टिक हेल्थ’ का ती सामग्रीलाई घोलेर खान थाले“ ।
क्यान्सर पत्ता लागेको तीन महिनापछि भने उनले भक्तपुरस्थित क्यान्सर अस्पतालमा ‘किमो’ र ‘रेडियसन’ पनि लिए । तीन साइकल ‘किमोथेरापी’ लिए तापनि होलिस्टिक हेल्थका जडिबुटीजन्य सामागी भने खाई नै रहे । पहिलेभन्दा निकै सुधार हुँदै गएको देखियो । सुरुमा क्यान्सर थाहा पाएको नौ महिनापछि उनको स्वास्थ्यमा निकै सुधार देखियो । खानपान गर्न सजिलो भयो, स्वास्थ्य सुध्रँदै आयो । केमो लिएको केही पछि फेरि भक्तपुर अस्पताल गई स्वास्थ्य परीक्षण गराए । क्यान्सरको असर त निकै कम भैसकेको  देखियो; सुरुमा ९० देखिएको थियो, त्यतिबेला भने २० मा झरिसकेछ ।
‘होलिस्टिक हेल्थ’ को जडीबुटीजन्य सामग्री निरन्तर खाइरहे । त्यसको एक वर्षपछि फेरि भक्तपुर अस्पताल पुगेर स्वास्थ्य परीक्षण गराए । त्यतिबेला चिकित्सकले उनलाई सुनाए– ‘तपाईंबाट क्यान्सर त निर्मूल पो भैसकेछ नि !’
जीवन जोगिएको रिपोर्ट पाएपछि यामकुमारमा खुसीको सीमा नै रहेन । त्यसपछि पनि स्वास्थ्य परीक्षणका लागि हरेक तीन–तीन महिनामा अस्पताल धाइरहे । पछिल्लो चैतदेखि भने कोरोना महामारीका कारण स्वास्थ्य परीक्षणको क्रम टुटेको छ । अहिले उनी शारीरिक तथा मानसिकरूपले स्वस्थ–तन्दुरुस्त छन् । उनमा क्यान्सर छैन तर पनि ‘होलिस्टिक हेल्थ’का सामग्री
खाइरहेकै छन् ।
यामकुमारले अहिले जीवनलाई अझ बढी चिनेका छन् । खानपान र जीवनशैलीका कारण नै रोग लाग्ने रहेछ भन्ने प्रस्ट बुझेका छन् । क्यान्सर हुनुभन्दा पहिले रक्सी पिउँथे; अहिले उनी पिउँदैनन् । रक्सीकै कारण झन्डै आफ्नो ज्यान गएको ठानेर यामकुमार सचेत छन् । सन्तुलितरूपमा खानपान गर्छन् । परिवारमा आमा, श्रीमती दुई छोरा र एक छोरी छन् । होलिस्टिक हेल्थले नयाँ जिवन दिएकोमा यामकुमार ढकाल दङ्ग छन् त्यसैले त उनी होलिस्टिक हेल्थलाई बारम्बार धन्यावाद दिइरहन्छन् । अहिले उनको परिवारमा उमङ्ग छ । खुशीयाली छाएको छ ।

Share:

Read More

स्यानिटाइजरको प्रयोग गर्दा ध्यान दिनु पर्ने कुरा

 

कोभिड–१९ संक्रमणले मानिसलाई स्वास्थप्रति अझ चेतनशील हुने अवसर दिएको छ । घरमा रहँदा साबुनपानीले हात धुनु सबैभन्दा उपयुक्त रहन्छ । घरबाहिर रहँदा सबै ठाउँमा साबुनपानी उपलब्ध नहुने अवस्थामा स्यानिटाइजरको प्रयोग ठीक हुन्छ । स्यानिटाइजरले सफा राख्नेभन्दा पनि हातमा नदेखिने कीटाणु–जीवाणुलाई हटाउने काम गर्छ । अल्कोहलको मात्रा औसतमा ६० प्रतिशत भएको स्यानिटाइजरको प्रयोग उपयुक्त हुन्छ । अहिले रसायनयुक्त स्यानिटाइजर दैनिकी बन्न थालेका छन् । यस्ता प्रयोग गर्दा विशेष ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । अब जानौँ स्यानिटाइजर प्रयोग विधि ः
१ स्यानिटाइजरलाई बच्चाहरूको पहुँचबाट टाढा राख्नुपर्छ । दुई वर्षभन्दा मुनिका बच्चाका लागि स्यानिटाइजरको प्रयोग गर्नु हुन्न ।
२ अनुहार वा मुखमा स्यानिटाइजर लगाउनुहुँदैन । सामान्यदेखि अल्कोहलयुक्त स्यानिटाइजरमा हुने रसायनिक तत्वले अनुहारमा हानि पु¥याउन सक्छ ।
३ अल्कोहलको मात्र ज्यादा भएका स्यानिटाइजर ज्वलनशील हुन्छन् । यसकारण ग्यास तथा आगोनजिक काम गर्नु खतरापूर्ण हुन सक्छ ।
४ प्रायः मानिस साबुनपानीको सट्टामा स्यानिटाइजर प्रयोग गर्छन्, जुन गलत हो । बस, सार्वजनिक शौचालय, होटेल, रेस्टुराँ, अफिस आदिका सामानमा पनि स्यानिटाइजर प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
५ खोक्दा, रुघा लाग्दा, हाच्छिउँ गर्दा स्यानिटाइजर प्रयोग गर्नु उचित हुन्छ ।
६ हातमा लगाएको स्यानिटाइजर कपडामा पुछ्न हँुदैन । यसलाई सुक्न दिनुपर्छ ।

Share:

Read More

नेपालमा यार्सागुम्बाको महत्व र यसको फाइदा

 

यार्सागुम्बा एक परम्परागत औषधि हो जुन मानव स्वास्थ्यमा धेरै लाभदायक गुणहरू रहेको छ। हामीले यार्सागुम्बा प्रयोग, यार्सागुम्बा फाइदाहरू, प्रयोग र महत्त्व, यार्सागुम्बा मूल्य नेपालमा प्रति किलोग्राम, यार्सागुम्बाको साइड इफेक्ट र नेपालमा यार्सागुम्बा सम्बन्धी अन्य धेरै सान्दर्भिक स्रोतहरू समावेश गर्ने प्रयास गरेका छौं।
यार्सागुम्बा, उच्च उचाइमा फेला पर्दछ, हिमालय क्षेत्रमा मूल रूपमा यसको उच्च माग र गगनचुम्बी मूल्यको कारण जैविक सुनको रूपमा लिइन्छ। यो एक प्रकारको फनष््गल हो जुन मरेका कैटरपिलरको टाउकोबाट बाहिर निस्कन्छ। यार्सागुम्बालाई पहिले ओपिओकोर्डिसेप्स सिनेनसिस, कोर्डेसेप्स सिनेन्सिस, र बोलचालीमा क्याप्टिलर फ ागल्गस भनेर चिनिन्छ, तिब्बतीमा ुयार्त्सा गुन्बुु जसको अर्थ ग्रीष्म नचबककतु घाँसको कीरा, र चिनियाँ र यार्सा(चिम्बामा ुडō चó्ग हष्à अǎयु भनेर चिनिन्छ। नेपाली भाषामा गुम्बा। यार्सागुम्बा एक एन्टोमोपाथोजेनिक फन्गस हो जसले कीराको परजीवीको रूपमा काम गर्दछ जुन मार्छ र तिनीहरूमा बढ्छ।

यार्सागुम्बा
वैज्ञानिक प्रभागमा, यार्सागुम्बा एक परिवार सदस्य हो। यो नेपाल, भुटान, भारत र तिब्बतको हिमालयन क्षेत्रहरूमा मिटरको उचाईमा पाइन्छ। यार्शगुम्बाको गठन द्रुत पतंगको लार्वाको परजीवी पछि हो, फलफूलको शरीरको विकासको परिणामस्वरूप जडिबुटी उपचारको रूपमा अत्यधिक लोकप्रिय र यार्षगुम्बाको रूपमा लोकप्रिय छ। यार्शाम्बा बढ्नका लागि सब भन्दा उपयुक्त उचाई घ००० मिटरको बीचमा हुन्छ। छण्ण्ण्००० मि। हिमालय मैदानमा। ढुसीले लार्भाको अंकुरण पछाडि, यसले कीरालाई मार्छ र मम्मिफाइज गर्दछ, फलको शरीरबाट गाढा खैरो रंगको मृत कीरबाट बाहिर निस्कन्छ र सीधा खडा हुन्छ।
परम्परागत औषधिको रूपमा उच्च मूल्यवान् छ, विशेष गरी एशियाई उपमहाद्वीपमा, यार्सा गम्बाले ठूलो फाइदाको साथ औषधिको रूपमा काम गर्दछ। नेपालमा, काफ्लानहरू हिमालयको उच्च उचाइमा सुनको भीडको खोजीमा सर्छन्। यार्सागुम्बाको आकर्षक शिकार चुनौतीपूर्ण काम हो किनकि ग्रामीण गाउँका धेरै मानिसहरू पहाडहरूमा चढेर यार्सागुम्बा पत्ता लगाउँछन् किनभने यसले जीवनशैलीलाई उत्थान गर्ने ठूलो आर्थिक लाभहरू छन्।
 

यार्सागुम्बा नेपालमा
यार्शागुबा वा यार्चागुम्बा लोकप्रिय औषधीय फन्गस हो जुन नेपालको उच्च उचाइमा पाइन्छ। नेपालमा २००१ भन्दा पहिले यार्सागुम्बाको फसल तथा बिक्रीमा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो। तर पछि केही रोयल्टी संकलन गरेर नेपाल सरकारले यार्षगुम्बाको व्यापारलाई अनुमति दियो। प्रत्येक वर्ष मे र जुन महिनामा, नेपालका गाउँका मानिस उच्च स्थानमा जान्छन्। सुनको भीडको रूपमा पनि लोकप्रिय, यार्शागुम्बा एक धेरै फाइदाजनक र व्यापक रूपमा महँगो जडिबुटी हो जसको विशाल स्वास्थ्य लाभहरू छन्।

नेपालको यार्सागुम्बा १२ वटा जिल्लाबाट नेपालमा व्यावसायिक उद्देश्यका लागि संकलन गरिन्छ। यो उत्पादन मात्र उच्च उचाइमा भएकोले, दार्चुला, डोल्पा, जुम्ला, मुगु, बजाबलन, रुकुम, म्याग्दी, मनाबलन, गोरखा, रसुवा, सिन्धुपाल्चोक र संखुवासभा जिल्लाहरूमा यार्सागुम्बाको संग्रह लोकप्रिय छ। त्यसपछि नेपालबाट यार्सागुम्बा उच्च माग भएका देशहरू जस्तै कोरिया, ताइवान, म्यानमार, थाईल्यान्ड, सिंगापुर, जापान, बेलायत र अमेरिकामा निर्यात गरिन्छ। नेपाल उच्च उँचाइमा यार्सागुम्बा उत्पादन गर्ने प्रमुख देशहरूमध्ये एक हो।

वर्षौंदेखि यार्सागुम्बाको ग्रह अब वातावरणीय परिवर्तनहरूको कारण घट्दैछ। यार्शगुम्बाको स ष्ल्ग्रहमा आएको गिरावट नेपालका विभिन्न समुदायहरूको लागि चिन्ताको विषय हो। स्थानीय जनताको जीविका औषधी जडिबुटी र यार्चगुम्बामा निर्भर छ। केही रिपोर्टका अनुसार अतिव्यापीकरण एक कारण हो र यार्सागुम्बा उत्पादन गर्ने लार्भाको पुनर्जन्मको अभाव छ। वातावरणीय परिवर्तन नै मुख्य कारण हो जसले यार्सागुम्बाको आपूर्तिलाई विश्वव्यापी रूपमा आपूर्ति गर्दछ।

यार्षगुम्बाको नेपालमा स्थिरतालाई हानी पुर्‍याउने घरेलु कारणहरू बाहेक यार्षगुम्बाको महत्त्व र लाभहरू धेरै बढी छन्। यार्सागुम्बाले पक्कै पनि ग्रामीण नेपालको जीवनस्तर उचालेको छ जुन चरम मौसममा यो अत्यन्त मूल्यवान काम हो। नेपालका विभिन्न गाउँका ५०,००० भन्दा बढी मानिसहरू माथिल्लो हिमालमा यार्षगुम्बा संकलन गर्न बसाइँ सर्छन्। यार्शगुम्बा संकलन गर्न त्यति सजिलो छैन। संकलनकर्ताले यार्षगुम्बाको प्रत्येक एक किलोग्रामको लागि करिब २०,००० रोयल्टी तिर्नु पर्छ। २०१८ मा नेपालमा प्रति किलोग्राम यार्शागुम्बाको अनुमानित मूल्य २ ५००० हो। स्रोतका अनुसार अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा यसको मूल्य प्रति किलोग्राम १३००० डलरसम्म पुग्छ ।

यार्सागुम्बाको लाभ, प्रयोग र महत्त्व
प्रजनन प्रणाली र विशाल स्वास्थ्य लाभहरूमा यसको प्रभावको कारण यार्शागुम्बा हिमालयन वायग्राको रूपमा उल्लेखनीय रूपमा उच्चारण गरिएको छ। यो क्लिनिकल उद्देश्य र घरेलू उपचारको लागि पनि प्रयोग हुन्छ। सबैभन्दा पहिले, यार्शागुम्बाको औषधीय गुणहरू चीनमा २००० वर्ष पहिले पत्ता लागेको थियो। यार्चागुम्बाको सम्भाव्यता समावेश छ, तर सीमित छैन, फोक्सो र मिर्गौलालाई सुदृढ पार्दै, ऊर्जा र जीवनशक्ति बढाउँदै, रक्तस्राव रोक्न, कम कफ आदि। यसले प्रजनन प्रणालीमा पार्ने प्रभाव पनि फाइदाजनक छ।

यार्शागुम्बा नपुंसकता, पीठ दुख्ने आदि को लागी पनि प्रयोग गरीन्छ ।

Share:

Read More

बाथलार्ई कसरी चिन्ने ?

 

 प्रायः  बाथ दुखाइबाट सुरु हुने रोग हो। शरीरका विभिन्न भाग टाउको, गर्धन, पाखुरा, कुहिनो, हातका ससाना औंला, कम्मर, ढाड, साँप्रा, घुँडा, गोलीगाँठ, पैताला, कुर्कुच्चा, कुनै हाड दुख्ने र सुन्निने हुने गर्छ। साधारणतया हातका औंला बिहान सुतेर उठ्दा जामजस्तो भई कक्रक्क भई मुठी बाँध्न नहुने गरी दुख्छ, जसलाई हाम्रो ‘मर्निङ स्टिफनेस’ भन्ने गर्छौं। त्यसैगरी कुन मान्छेलाई कुन किसिमको बाथ हो, त्यसअनुसार लक्षणहरू देखा पर्ने गर्छ। कति बाथ लाखौंमा एकजनालाई हुने गर्छ। जस्तै– कपाल झार्ने मुख घाउ, चिसो पानीमा हात राख्दा सेतो, नीलो, रातो हुने, शरीरमा राता, नीला डाबर देखिने, गर्भ तुहिने ‘बटरफ्लाई रास’ गालामा पुतली आकारको रातो डाबर आउनेको बाथ अर्को बाथ ‘सेस्टेमेटिक स्क्लेरोसिस’ शरीरका छाला कडा हुने, खुम्च्याउन गाह्रो हुने, शरीरमा काला दाग आउने बिरामीको नाक चराको चुच्चाजस्तो हुने मुख खोल्न गाह्रो हुने औंलाका नङमा घाउ हुने गर्छ, मांसपेसी दुखी कमजोर हुँदै जाने, बसेर उठ्दा गाह्रो हुने गर्छ। बाथले हड्डीमा असर पुर्‍याउँछ, भित्री अंगहरू मुटु, मिर्गौला, छाला, आँखा तथा फोक्सोसम्बन्धी रोग पनि निम्त्याउँछ। यसैगरी बाथले पाखुरा दुखी पोल्ने, सल्को हान्ने तथा पाखुराहरू माथि उठाउन गाह्रो हुन जान्छ। कम्मर, ढाड दुख्ने र अगाडि झुकी निहुरिएर काम गर्न गाह्रो हुन्छ।

शरीरका विभिन्न भागमा सर्दै दुख्ने, आलस्य, थकान लाग्ने, निद्रा नलाग्ने, श्वासप्रश्वास छिटो हुने यो कुनै न कुनै बाथरोगका लक्षण हुन्। कतिपय बाथ ४० वर्ष उमेरपछि हुने गर्छ। जस्तै– घुँडा, ढाड, कम्मर दुखी कुप्रो हुँदै जान्छ। ज्वरो आउने, पिसाब पोल्ने पनि हुने गर्छ। कति बाथ भाइरल बाथ, ब्याक्टेरिया तथा संक्रमण रोग एचआईभी, कुष्ठरोगबाट पनि हुने गर्छ।

केही दशकअगाडि बाथ रोगलाई अभिशापका रूपमा लिइन्थ्यो। जडीबुटी, होमियोप्याथी, अन्धविश्वासका आधारमा उपचार हुन्थ्यो। स्यालको मासु, बन्दुकको तेल आदि प्रयोग गरेर उपचार गरिन्थ्यो। तर आज जनशक्ति परिचालन तथा जागरुकताका कारण बाथपीडित स्वास्थ्यप्रति सचेत छन्। औषधी खाएर नयाँ जीवन पाई आआफ्नो जीवन चलाउनु ठूलो हो भन्नेबारेमा सचेत छन्।

बाथ रोग पत्ता लगाउन हाम्रो देशमा विभिन्न साधन र प्रयोगशाला विकास भइसकेका छन्। अहिले हामीकहाँ बाथसम्बन्धी सबै किसिमका सुविधा छ। यो रोग, रोगीका लक्षणबाट तथा रगत जाँच, विभिन्न किसिमका एक्स रे, सिटी स्क्यान, एमआरआईबाट पत्ता लगाइन्छ। बाथ उपचारबाट शतप्रतिशत निर्मूल हुन्छ। तर जुन शरीर भित्रबाट उत्पत्ति हुन्छ, जसको उपचार दीर्घकालीन राख्नुपर्छ। उपचार सरु गर्नुअगाडि रोगबारे पूर्ण जानकारी दिई पीडितलाई उच्च रूपमा नैतिक बल प्रदान गर्नुपर्छ। बाथ प्राणघातक रोग हो। यसप्रति जनचेतना फौलाऔं, आफू बचौं र अरूलाई पनि बचाऔं।

Share:

Read More

‘ब्रेन ट्युमर’का १० लक्षण

 

१. टाउको दुख्ने : ब्रेन ट्युमरको सबैभन्दा बढी देखिने र साझा लक्षण टाउको दुखाई हो । यो दुखाई खासगरी विहान देखी सुरु हुन्छ र लगातार दुखिरहन्छ । कहिलेकाही सहनै नसक्ने गरी दुख्छ । यदि यस्तो लक्षण देखियो भने टाउकोको जाँच गराउनु उपयुक्त हुन्छ ।

२.बान्ता हुने : ब्रेन ट्युमरको अर्को लक्षण बान्ता हुन खोज्नु पनि हो । विहान उठेदेखिनै बान्ता हुन खोज्यो भने यसबाट पनि शंक ागर्न सकिन्छ र तत्काल जाँच गर्नका लागि आधार बन्छ । अझ एक व्यक्ति एक ठाँउबाट अर्को ठाँउमा जाँदा अझ बढी यस्तो समस्या हुन्छ ।

३. कम देखिनु : यदि कसैलाई मस्तिस्कको अक्सिपिटलको नजिक ट्युमर छ भने त्यो व्यक्तिको दृष्टि कम हुँदै जान्छ वा उसले आँखाको दृष्टि कम हुन्छ । कम देख्छ वा धमिलो देख्छ । यदि रङ छुट्याउन सक्दैन वा हेर्दा नि राम्रोसंग देख्दैन भने ब्रेन ट्युमरको पनि संका गर्नुपर्छ ।

४. कम थाह पाउनु : यदि टाउकोका पराईअटल लोब भन्ने भागमा ट्युमर भयो भने हत्केला तथा पैतलाको सम्वेदना कम हुँदै जान्छ । किनकी ट्युमरले मस्तिस्कमा थाह दिने कोशिकाहरुलाई प्रभावित बनाउन् ।

५. शरीरको सन्तुलन विग्रन सक्छ : यदि कसैलाई ट्युमर भएको छ भने शरीरको सन्तुलन कहिलेकाही विग्रन सक्छ । किनकी यदि सेरिबेलमा ट्युमर रहेछ भने त्यसले शरीरको चाललाई प्रभावित पार्छ ।

६. बोल्न समेत अप्ठेरो : यदि कसैलाई टेपरल लोबमा ट्युमर रहेछ भने बोल्न समेत समस्या हुन्छ । खरर बोल्न यदि अप्ठेरो भयो जिब्रो लरर्बरियो भने ट्युमरको समेत शंका गर्नुपर्छ ।

७. नियमित काममा गडबढी : यदि पराईअटल लोब मा ट्युमर छ भने उसको सम्वेदना कम हुन्छ भने दैनिक गरिने सामान्य काममा समेत गडबढी देखिन्छ । यदि सामान्य काममा बारम्बार गडबढी उत्पन्न हुन्छ र अति अप्ठेरो महसुस हुन्छ भने यतिवेला मस्तिस्कमा गडबढी पनि हुनसक्छ भनेर बुझ्न पर्छ ।

८. व्यक्तिगत तथा व्यवहारिक परिवर्तन : जसलाई अगाडीको भागमा ट्युमर हुन्छ उसले आफ्नो व्यवहारमा नियन्त्रण राख्न सक्दैन । यसले नयाँ कुरा सिक्नका लागि पनि समस्या हुन्छ ।

९. चक्कर लाग्नु : ब्रेन ट्युमर भएको व्यक्तिलाई एक्कासी चक्कर लाग्न सक्छ र जुनसकै बेला बेहोस हुनसक्छ । अर्थात बारम्बार यस्तो घटना घट्यो भने टाउकोको जाँच गर्नु राम्रो हुन्छ ।

१०. सुन्नमा समस्या : जुन व्यक्तिको टेपोलर लोबमा ट्युमर हुन्छ उसलाई सुन्नमा समस्या हुन्छ । कहिलेकाँही सुनाईमा पूर्णरुपमा अवरुद्ध हुन्छ ।
– एजेन्सीको सहयोगमा

Share:

Read More

रोग प्रतिरोधी क्षमता बढाउने जडिबुटीको नियमित सेवन गर्न आह्वान

 

काठमाडौं/कात्तिक २८। कोभिड–१९ महामारीले विश्वव्यापी रुप लिएसँगै स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रलाय मातहतको आयुर्वेद तथा वैकल्पिक चिकित्सा विभागले जनहितमा एक सूचना जारी गर्दै रोग प्रतिरोधी क्षमता बढाउने जडिबुटीको नियमित सेवन गर्न आह्वान ग¥यो ।

कोरोनाको विश्वसनीय खोप तथा औषधि पत्ता नलागेको अवस्थामा विभागले शरीरको प्रतिरक्षा प्रणालीलाई मजबुद बनाउन ‘एन्टिव्याक्टेरियल’ तथा ‘एन्टिभाइरल’ गुण भएका जडिबुटीको सूचीसहित नियमित सेवन गर्ने बानी बसाल्न अनुरोध ग¥यो ।

स्वास्थ्य मन्त्रालयले पनि आयुर्वेद तथा वैकल्पिक चिकित्साका क्षेत्रमा लामो अनुभव भएका चिकित्सक तथा विज्ञसँगको परामर्शका आधारमा कोरोनाविरुद्ध लड्ने तथा रोग प्रतिरोधी क्षमता कसरी विकास गर्न सकिन्छ भनेर ‘प्रोटोकल’ निर्माण ग¥यो । उक्त प्रोटोक
ल  स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्री भानुभक्त ढकालले स्वीकृत गरेसँगै कार्यान्वयनमा आएको छ ।

विभागले सातै प्रदेशका सामाजिक विकास मन्त्रालय, आयुर्वेद अस्पताल, आयुर्वेद स्वास्थ्य केन्द्र, आयुर्वेद औषधालय र सबै स्वास्थ्य सेवा कार्यालयलाई परिपत्र गर्दै उक्त प्रोटोकल कार्यान्वयनमा जोड दिएको छ । बागमती प्रदेशको सामाजिक विकास मन्त्रालयले पनि दुई अञ्चल आयुर्वेद औषधालय र ११ जिल्ला आयुर्वेद स्वास्थ्य केन्द्रलाई उक्त प्रोटोकल कार्यावयन गर्न निर्देशन दिएको छ ।

प्रोटोकलमा आयुर्वेद औषधि, खानपान, योग, ध्यान तथा शारीरिक व्यायामको माध्यमबाट शरीरको प्रतिरोधी क्षमता बढाउन सकिने उल्लेख छ । साथै भान्छामा दैनिक प्रयोग गरिने मरमसलालगायत परम्परागत जडीबुटीबाट पनि प्रतिरोधी क्षमता बढाउन सकिने चिकित्सकहरु बताउँछन् । नेपालमा पनि कोभिड सङ्क्रमण भएका व्यक्तिलाई प्रतिरोधी क्षमता अभिवृद्धि गर्ने विभिन्न प्रकारका आयुर्वेदिक औषधि खुवाइएको उदाहरण छन् ।

त्रिभुवन विश्वविद्यालय, आयुर्वेद शिक्षण अस्पताल कीर्तिपूरका निवर्तमान कार्यकारी निर्देशक प्रा डा डिबी रोका कोरोना रोकथामका लागि मुख्य औषधि पत्ता नलागेपनि आयुर्वेद एवं वैकल्पिक चिकित्साका उपचार विधि र औषधि प्रयोग गरी सङ्क्रमणलाई केही हदसम्म कम गर्न सकिने बताउछन् । त्यसोतः आयुर्वेदमा महामारी नियन्त्रणमा सघाउ पुग्ने थुप्रै औषधि प्रयोगमा रहेको उनको भनाइ छ ।

महामारीको समयमा सङ्क्रमित मात्र नभई स्वस्थ्य व्यक्तिले पनि शारीरिक तथा मानसिक रुपमा आफूलाई बलियो राख्नु अत्यावश्यक छ । शारीरिक रुपमा स्वस्थ राख्न दैनिक व्यायाम, पोषिलो खानेकुरा, प्रतिरोधी क्षमता बढाउने जडिबुटीयुक्त आहार सेवन गर्न सुझाव दिँदै उनले योगाभ्यास तथा ध्यानका माध्यमबाट मानसिक स्वास्थ्य हासिल गर्न सकिने बताए ।

सरकारले समुदायस्तरमा कोरोना सङ्क्रमण फैलन नपाओस् भनेर अन्यन्त्रबाट आएका नेपाली तथा विदेशी नागरिकलाई क्वारेन्टिनमा राख्दै आएको छ । अन्य व्यक्तिमा सङ्क्रमण नफैलियोस् भनेर सङ्क्रमितलाई ‘आइसोलेसन’मा राख्ने पनि गरिएको छ । सामान्यतयाः १४ दिन आइसोलेसनमा राखिने विश्वव्यापी प्रचलन भए पनि कतिपय अवस्थामा सङ्क्रमितलाई दुई साताभन्दा बढी आइसोलेसनमा राख्नुपर्ने पनि देखिएको छ ।

“क्वारेन्टिन तथा आइसोलेनमा रहँदा मानिसहरु मानसिक तनावले गर्दा रोगसँग लड्ने शक्ति ९इम्युनिटी पावर० झनै घट्दै जान्छ”, प्राडा रोकाले भने, “त्यसका लागि आयुर्वेद एवं वैकल्पिक चिकित्सामा वर्णन गरिएका योग अभ्यास एवं सत्तवाजय चिकित्साबाट उपचार गर्दा मानसिक तनावलाई कम गर्न सकिन्छ, साथमा वेद एवं आयुर्वेदको चरकसंहितामा वर्णन गरिएका तनाव कम गर्ने खालका औषधिको प्रयोग गर्नु वाञ्छनीय हुन्छ ।”

उनले मन्डुकपणि, ब्राम्मी, शङ्खपुष्पी, जोतिषमति, बोझो, जटामासी, अश्वगन्धा आदि औषधि प्रयोग गर्दा मानसिक स्वास्थ्य बलियो राख्न सकिने बताए। “भाइरससँगै पूरै लड्न सक्ने शारीरिक रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता वृद्धि गर्न चरकसंहिताअन्तर्गत रसायन चिकित्साका लागि प्रयोग हुने औषधि जस्तो तुलसी, हरिद्रा, जेठीमधु, द्राक्ष्य, सतावरी, अमला, पाँचऔँले, चिराइतो, गुर्जो ९गिलोइ०, कपिकक्षु, भुइँअमला, बासा, हरितकी, पदमचाल, यार्सागुम्बा, मुसली, शिलाजित, निरमसीलगायत औषधिको साथमा प्राङ्गारिक र सुपाक्ष्य पौष्टिक खाना खानुपर्छ”, उनले भने ।

जङ्कफुड भन्दा प्राकृतिकरुपमा पाइने गेडागुडी, दाल, हरियो, सागसब्जी, दूध र प्राकृतिक भिटामिन च्यावनप्राश खान उनले सुझाव दिए। प्रोटोकल बनाउने विज्ञ टोलीका सदस्यसमेत रहनुभएका प्राडा रोकाले भने, “वेदमा लेखिएका कतिपय कुरा व्यवहारमा वैज्ञानिक र व्यवहारिक देखिएका छन् । त्यहीअनुसार आयुर्वेद ग्रन्थमा लेखिएको औषधि एवं चिकित्साका विधि किन प्रयोग नगर्ने ?”

भान्छामा दैनिक प्रयोग हुने टिमुर, खुर्सानी, लसुन, प्याज, बेसार, दालचिनी, ज्वानो, जिम्मु, धनियाँ, जिरालगायत मसलाबाट केही हदसम्म रोगको रोकथाम हुने सम्भावना बढ्ने आयुर्वेदज्ञाताले बताउँदै आएका छन् । बेसारले ‘एन्टिसेफ्टिक’, ‘एन्टिटक्सिन’ औषधिका रुपमा काम गर्दछ । यसका बारेमा अथर्वेद र आयुर्वेदमा पनि व्याख्या गरिएको छ ।

क्वारेन्टिन तथा आइसोलेनसमा बसेका मात्र होइन आम नागरिकले पनि आफूलाई शारीरिक र मानसिकरुपमा स्वस्थ राख्न प्राकृतिक आहार र दैनिक ध्यान तथा योगाभ्यास गर्न उनले सुझाव दिए । प्रतिरोधी क्षमता विकास गर्न सूर्य नमस्कार, गरुडाशन, भुजाङशन, तडाशन, चतुराङ दण्डाशन, आधोमुख श्वानाशनलगायत योगासन गर्न उनले सुझाव दिए । त्यस्तै भस्त्रिका, अनुलोमविलोम, भ्रामरी र कपालभाती प्राणायम गरेर पनि प्रतिरोधी क्षमता बढाउन सकिने उनको भनाइ छ । रासस

Share:

Read More